ﺨﺸﯽ ﺍﺯ ﮐﻼﺱ ﺁﯾﺖﺍﻟﻠﻪ «ﻋﺒﺎﺱ ﮐﻌﺒﯽ » ﺑﺎ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﻈﺎﻡ ﺳﺎﺯﯼ ﻓﻘﻬﯽ ؛ ﺑﻪ ﻫﻤﺖ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ ﺑﺴﯿﺞ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺍﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ ( ﻋﻠﯿﻪﺍﻟﺴﻼﻡ )
ﺟﺎﻣﻌﻪﺳﺎﺯﯼ ﺍﺳﻼﻣﯽ
ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪﺳﺎﺯﯼ ﺍﺳﻼﻣﯽ، ﺍﺑﺘﺪﺍ ﺑﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﭼﻨﺪ ﺭﻭﺍﯾﺖ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ
ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﯽﭘﺮﺩﺍﺯﯾﻢ . ﺩﺭ ﮐﺘﺐ ﻓﻘﻬﯽ ﺑﺤﺜﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮﺍﻥ «ﺣﮑﻢ ﻣﻦ ﺭﻏﺐ ﻋﻦ
ﺟﻤﺎﻋﻪ ﺍﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ » ﯾﻌﻨﯽ ﺣﮑﻢ ﻓﻘﻬﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﯿﺮﺩ
ﻭ ﻫﻮﯾﺖ ﺟﺪﺍﯾﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺧﻮﺩﺵ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﺪ ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ . ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺯﻣﯿﻨﻪ
ﺭﻭﺍﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ: « ﺃﻥ ﺃﻣﯿﺮ ﺍﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ
ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺑﻠﻐﻪ ﺃﻥ ﻗﻮﻣﺎً ﻻ ﯾﺤﻀﺮﻭﻥ ﺍﻟﺼﻼﻩ ﻓﯽ ﺍﻟﻤﺴﺠﺪ ﻓﺨﻄﺐ ﻓﻘﺎﻝ ﺇﻥ ﻗﻮﻣﺎً ﻻ
ﯾﺤﻀﺮﻭﻥ ﺍﻟﺼﻼﻩ ﻣَﻌَﻨﺎ ﻓﯽ ﻣﺴﺎﺟﺪﻧﺎ ﻓﻼ ﯾﺆﺍﮐﻠﻮﻧﺎ ﻭ ﻻ ﯾﺸﺎﺭﺑﻮﻧﺎ ﻭ ﻻ ﯾﺸﺎﻭﺭﻭﻧﺎ ﻭ
ﻻ ﯾﻨﺎﮐﺤﻮﻧﺎ ﺃﻭ ﯾﺤﻀﺮﻭﺍ ﻣﻌﻨﺎ ﺻﻼﺗﻨﺎ ﺟﻤﺎﻋﻪ ﻭ ﺇﻧﯽ ﻷﻭﺷﮏ ﺑﻨﺎﺭٍ ﺗﺸﻌﻞ ﻓﯽ
ﺩﻭﺭﻫﻢ ﻓﺄﺣﺮﻗﻬﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ ﺃﻭ ﯾﻨﺘﻬﻮﻥ ﻗﺎﻝ ﻓﺎﻣﺘﻨﻊ ﺍﻟﻤﺴﻠﻤﻮﻥ ﻣﻦ ﻣﺆﺍﮐﻠﺘﻬﻢ ﻭ
ﻣﺸﺎﺭﺑﺘﻬﻢ ﻭ ﻣﻨﺎﮐﺤﺘﻬﻢ ﺣﺘﻰ ﺣﻀﺮﻭﺍ ﻟﺠﻤﺎﻋﻪ ﺍﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ » . [ ۱ ]
ﺑﻪ ﺍﻣﯿﺮ ﺍﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺧﺒﺮ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﻋﺪﻩﺍﯼ ﺩﺭ ﻧﻤﺎﺯ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ، ﺧﻄﺒﻪ
ﺧﻮﺍﻧﺪﻧﺪ ﻭ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ ﯾﮏ ﺣﺰﺑﯽ، ﺟﻤﻌﯽ ﯾﺎ ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﺎ ﮐﻨﺎﺭﻩ
ﮔﺮﻓﺘﻪﺍﻧﺪ ﻭ ﻧﻤﺎﺯ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ، ﺑﺎ ﻣﺎ ﻏﺬﺍ ﻧﻤﯽﺧﻮﺭﻧﺪ ﻭ ﺑﺎ ﻣﺎ
ﺁﺏ ﻧﻤﯽﻧﻮﺷﻨﺪ ﻭ ﻃﺮﻑ ﻣﺸﻮﺭﺕ ﻣﺎ ﻭﺍﻗﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ . ﺣﻖ ﻣﺸﻮﺭﺕ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺭﺍ
ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ، ﺑﻪ ﺍﯾﻦﻫﺎ ﺯﻥ ﻧﻤﯽﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥﻫﺎ ﺯﻥ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﻣﮕﺮ ﺍﯾﻦﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﺎﺯ
ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ .
« ﻭﺍﻧﯽ ﻻﻭﺷﮏ ﺑﻨﺎﺭ ﺗﺸﻌﻞ ﻓﯽ ﺩﻭﺭﻫﻢ ﻓﺎﺣﺮﻗﻬﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ ﺍﻭ ﯾﻨﺘﻬﻮﻥ » ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺍﺳﺖ
ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺑﺪﻫﻢ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺸﺎﻥ، ﻫﯿﺰﻡ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺩﺭﺏ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺸﺎﻥ ﺭﺍ ﺁﺗﺶ
ﺑﺰﻧﻢ ﯾﺎ ﺍﯾﻦﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﺎﺯ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺸﻮﻧﺪ .
« ﻗﺎﻝ ﻓﺎﻣﺘﻨﻊ ﺍﻟﻤﺴﻠﻤﻮﻥ ﻋﻦ ﻣﻮﺍﮐﻠﺘﻬﻢ ﻭ ﻣﺸﺎﺭﺑﺘﻬﻢ ﻭﻣﻨﺎﮐﺤﺘﻬﻢ » ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺑﺎ
ﺍﯾﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ ﻗﻄﻊ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﮐﺮﺩﻧﺪ . « ﺣﺘﯽ ﺣﻀﺮﻭﺍ
ﻟﺠﻤﺎﻋﮥ ﺍﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ » ﺗﺎ ﺍﯾﻦﮐﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ .
ﺍﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺭﺳﻮﻝ ﮔﺮﺍﻣﯽ ﺍﺳﻼﻡ ﻫﻢ ﺍﺗﻔﺎﻕ ﺍﻓﺘﺎﺩ ﻭ ﺣﻀﺮﺕ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺩﺍﺩ
ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﻭﺍﻻ ﻏﯿﺒﺖﮐﺮﺩﻥ ﺍﺯ ﺁﻥﻫﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﻭ ﺍﮐﻞ ﻭ ﺷﺮﺏ ﺑﺎ ﺁﻥﻫﺎ ﻣﻤﻨﻮﻉ
ﺍﺳﺖ . ﯾﮑﯽ ﺁﻣﺪ ﻭ ﮔﻔﺖ ﯾﺎ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﻣﻦ ﮐﻪ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﻫﺴﺘﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮﺍﻧﻢ ﻧﻤﺎﺯ
ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﯿﺎﯾﻢ . ﭼﻪ ﮐﺎﺭ ﮐﻨﻢ؟ ﺣﻀﺮﺕ ﻓﺮﻣﻮﺩ «ﺷﺪ ﺣﺒﻼ » ﯾﮏ ﻃﻨﺎﺏ ﺑﺒﻨﺪ ﺍﺯ
ﺧﺎﻧﻪﺍﺕ ﺗﺎ ﻣﺴﺠﺪ .
ﺳﺆﺍﻟﯽ ﮐﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﯾﺎ ﺍﯾﻦ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﻋﺴﺮ ﻭﺣﺮﺝ ﻧﺪﺍﺭﺩ؟ ﺑﺎ ﻭﺟﻮﺩ
ﻋﺴﺮ ﻭﺣﺮﺝ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﮐﺮﻡ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ
ﺩﺭ ﻧﻤﺎﺯ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﯾﻦﺟﺎ ﺑﺤﺚ، ﺣﻔﻆ ﺟﺎﻣﻌﻪ
ﻭ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺍﺳﺖ . ﯾﮏ ﻫﻮﯾﺖ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺁﻥ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﺯ
ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﮔﻮﯾﺎ ﻫﻮﯾﺖ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻭ ﺍﻣﺎﻡ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺭﺍ ﻗﺒﻮﻝ
ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﻗﺼﺪ ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺍﻣﺎﻡ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻭ ﺩﻭﻟﺖ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺩ .
ﻣﺮﺣﻮﻡ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻮﺍﻫﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﺍﯾﻦ ﺭﻭﺍﯾﺖ «ﻣﻌﺮﺿﺎ ﺑﻪ ﻟﺒﻌﺾ ﺍﻟﻤﻨﺎﻓﻘﯿﻦ
ﺍﻟﺬﯾﻦ ﻟﻢ ﺗﻄﻤﺌﻦ ﻗﻠﻮﺑﻬﻢ ﺑﻬﺬﺍ ﺍﻟﺪﯾﻦ » ﺍﺷﺎﺭﻩﺍﯼ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻥ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ
ﺳﺴﺖﺍﯾﻤﺎﻥ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎﻥ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻡ ﻗﺒﺎﯾﻠﯽ، ﻧﻈﺎﻡ ﻋﺸﺎﯾﺮﯼ ﯾﺎ
ﻧﻈﺎﻡ ﺭﯾﺎﺳﺘﯽ ﺧﻮﺩﺷﺎﻥ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﻫﻮﯾﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺍﺟﺘﻤﺎﻉ ﺍﯾﻤﺎﻧﯽ ﻭ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺭﺍ
ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ . ﮔﻮﯾﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﺯ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﯽﺷﺪ ﺗﺮﮎ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮﺩﻩ
ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﺮﮎ ﺑﯿﻌﺖ ﻧﻪ ﺗﺮﮎ ﺍﻣﺎﻡ، ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺮﮎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ .
ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﯾﻦﻗﺪﺭ ﻣﻬﻢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺭﻭﺍﯾﺎﺕ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺁﻥ ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻩ
ﺍﺳﺖ .
ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﻓﻀﻞ ﺍﻟﺠﻤﺎﻋﻪ ﺣﺪﯾﺚ ۳۳ ﺍﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ: «ﻋَﻦْ ﺃَﺑِﯽ ﻋَﺒْﺪِ
ﺍﻟﻠَّﻪِ ﻋﻠﯿﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻗَﺎﻝَ ﻣَﻦْ ﺧَﻠَﻊَ ﺟَﻤَﺎﻋَﻪَ ﺍﻟْﻤُﺴْﻠِﻤِﯿﻦَ ﻗَﺪْﺭَ ﺷِﺒْﺮٍ ﺧَﻠَﻊَ ﺭِﺑْﻖَ ﺍﻟْﺈِﯾﻤَﺎﻥِ ﻣِﻦْ
ﻋُﻨُﻘِﻪِ ﻭَ ﻣَﻦْ ﻧَﮑَﺚَ ﺻَﻔْﻘَﻪَ ﺍﻟْﺈِﻣَﺎﻡِ ﺟَﺎﺀَ ﺇِﻟَﻰ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺃَﺟْﺬَﻡَ » . [ ۲ ] ﺍﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﮤ ﯾﮏ
ﻭﺟﺐ ﺍﺯ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﯿﺮﺩ، ﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﮔﺮﺩﻥ ﺧﻮﺩ ﺑﯿﺮﻭﻥ
ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺍﺯ ﻣﻘﻮﻣﺎﺕ ﺍﺳﻼﻡ ﻭ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎﺯﻧﺪﮤ ﺍﯾﻤﺎﻥ، ﭘﺬﯾﺮﺵ
ﺍﺟﺘﻤﺎﻉ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻭ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﺳﺖ .
ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ
ﺳﺆﺍﻟﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻄﺮﺡ ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ
ﭼﯿﺴﺖ ﻭ ﺑﻪﻋﻨﻮﺍﻥ ﻋﻨﺼﺮﯼ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﻈﺎﻡﺳﺎﺯﯼ ﻓﻘﻬﯽ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﭼﻪ ﻣﻌﯿﺎﺭﻫﺎﯾﯽ
ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺍﺯ ﭼﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎﺯﻧﺪﻩﺍﯼ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ؟ ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ
ﻣﻌﯿﺎﺭﻫﺎ ﻭ ﻋﻨﺎﺻﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﻣﻄﺮﺡ ﮐﺮﺩ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ
ﺍﺯ :
۱ ) ﺍﯾﻤﺎﻥ: ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺁﻥ ﺟﺎﻣﻌﻪﺍﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺁﻥ ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﺷﻬﺎﺩﺗﯿﻦ ﺭﺍ
ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺑﯿﺎﻭﺭﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺍﺳﻼﻡ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﺑﯿﺎﻭﺭﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﺑﺎﺷﻨﺪ .
۲ ) ﻭﺟﻮﺩ ﻭﻟﯽ ﺷﺮﻋﯽ: ﯾﮏ ﻭﻟﯽ ﺷﺮﻋﯽ ﻭ ﺣﺎﮐﻢ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ
ﺑﺎﺷﺪ . ﺩﺭ ﻏﯿﺮ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺪﻭﻥ ﺍﯾﻦ ﻭﻟﯽ ﺷﺮﻋﯽ، ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ .
ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺍﯾﻦ ﺳﺆﺍﻝ ﻣﻄﺮﺡ ﮔﺮﺩﺩ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻭﺟﻮﺩ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﻌﻪ،
ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻧﻤﯽﮔﺮﺩﺩ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﻫﻮﯾﺖ
ﻓﺮﺩﯼ ﺁﻥﻫﺎ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﺳﺖ، ﺍﻣﺎ ﺍﮔﺮ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽﺷﺎﻥ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻭﺟﻮﺩ ﻭﻟﯽ
ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ، ﺍﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ .
ﻧﮑﺘﻪﺍﯼ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﻭﺍﯾﺎﺕ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ
ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮﺩﻡ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ (ﻋَﻦْ ﺃَﺑِﯽ ﺟَﻌْﻔَﺮٍ ﻋَﻠَﯿْﻪِ ﺍﻟﺴَّﻠَﺎﻡُ ﻗَﺎﻝَ:
ﺍﺭْﺗَﺪَّ ﺍﻟﻨَّﺎﺱُ ﺑَﻌْﺪَ ﺍﻟﻨَّﺒِﯽِ ﺇِﻟَّﺎ ﺛَﻠَﺎﺛَﻪَ ﻧَﻔَﺮٍ: ﺍﻟْﻤِﻘْﺪَﺍﺩُ ﺑْﻦُ ﺍﻟْﺄَﺳْﻮَﺩِ ﻭَ ﺃَﺑُﻮ ﺫَﺭٍّ ﺍﻟْﻐِﻔَﺎﺭِﯼُّ ﻭَ ﺳَﻠْﻤَﺎﻥُ
ﺍﻟْﻔَﺎﺭِﺳِﯽُّ . ) [ ۳ ]
ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺍﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺭﻭﺍﯾﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ
ﻓﺮﺩﯼ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ، ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮﺍﺩ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻭ ﺳﯿﺎﺳﯽ
ﺁﻥﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻡ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻏﯿﺮ ﻭﻻﯾﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ – ﺍﮔﺮ
ﻭﺍﮊﻩﺍﯼ ﺟﻌﻞ ﮐﻨﯿﻢ - ﺍﺭﺗﺪﺍﺩ ﺁﻥﻫﺎ ﺍﺭﺗﺪﺍﺩ ﺗﻨﺰﯾﻠﯽ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ، ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻨﺰﯾﻼً ﺍﺯ ﻟﺤﺎﻅ
ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ ﻧﻪ ﺍﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﺑﻠﮑﻪ
ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻭ ﻧﺒﻮﺕ ﺭﺍ ﻗﺒﻮﻝ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ . ﺍﻣﺎ ﻧﻈﺎﻡ، ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻧﺒﻮﺩ ﻭ ﺣﺎﮐﻤﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ
ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺎﻡ ﻭﻻﯾﯽ ﺣﻀﻮﺭ ﻧﺪﺍﺷﺖ . ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﺍﺭﺗﺪﺍﺩ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺍﺭﺗﺪﺍﺩﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ
ﺧﺪﺍﯼ ﻣﺘﻌﺎﻝ ﺩﺭ ﺁﯾﺎﺕ ﺳﻮﺭﮤ ﻣﺎﺋﺪﻩ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ .
« ﯾَﺎ ﺃَﯾُّﻬَﺎ ﺍﻟَّﺬِﯾﻦَ ﺁﻣَﻨُﻮﺍْ ﻣَﻦ ﯾَﺮْﺗَﺪَّ ﻣِﻨﮑُﻢْ ﻋَﻦ ﺩِﯾﻨِﻪِ ﻓَﺴَﻮْﻑَ ﯾَﺄْﺗِﯽ ﺍﻟﻠّﻪُ ﺑِﻘَﻮْﻡٍ ﯾُﺤِﺒُّﻬُﻢْ ﻭَ
ﯾُﺤِﺒُّﻮﻧَﻪُ ﺃَﺫِﻟَّﻪٍ ﻋَﻠَﻰ ﺍﻟْﻤُﺆْﻣِﻨِﯿﻦَ ﺃَﻋِﺰَّﻩٍ ﻋَﻠَﻰ ﺍﻟْﮑَﺎﻓِﺮِﯾﻦَ ﯾُﺠَﺎﻫِﺪُﻭﻥَ ﻓِﯽ ﺳَﺒِﯿﻞِ ﺍﻟﻠّﻪِ ﻭَﻻَ
ﯾَﺨَﺎﻓُﻮﻥَ ﻟَﻮْﻣَﻪَ ﻵﺋِﻢٍ ﺫَﻟِﮏَ ﻓَﻀْﻞُ ﺍﻟﻠّﻪِ ﯾُﺆْﺗِﯿﻪِ ﻣَﻦ ﯾَﺸَﺎﺀ ﻭَﺍﻟﻠّﻪُ ﻭَﺍﺳِﻊٌ ﻋَﻠِﯿﻢٌ ﺇِﻧَّﻤَﺎ ﻭَﻟِﯿُّﮑُﻢُ
ﺍﻟﻠّﻪُ ﻭَﺭَﺳُﻮﻟُﻪُ ﻭَﺍﻟَّﺬِﯾﻦَ ﺁﻣَﻨُﻮﺍْ ﺍﻟَّﺬِﯾﻦَ ﯾُﻘِﯿﻤُﻮﻥَ ﺍﻟﺼَّﻼَﻩَ ﻭَﯾُﺆْﺗُﻮﻥَ ﺍﻟﺰَّﮐَﺎﻩَ ﻭَﻫُﻢْ ﺭَﺍﮐِﻌُﻮﻥَ
ﻭَﻣَﻦ ﯾَﺘَﻮَﻝَّ ﺍﻟﻠّﻪَ ﻭَﺭَﺳُﻮﻟَﻪُ ﻭَﺍﻟَّﺬِﯾﻦَ ﺁﻣَﻨُﻮﺍْ ﻓَﺈِﻥَّ ﺣِﺰْﺏَ ﺍﻟﻠّﻪِ ﻫُﻢُ ﺍﻟْﻐَﺎﻟِﺒُﻮﻥَ » [ ۴ ]
ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺁﯾﺎﺕ ﺩﻗﯿﻘﺎً ﺑﻪ ﻭﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯼ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ . ﺟﺎﻣﻌﮥ
ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪﺍﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺑﯿﻦ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺤﺒﺖ ﺍﺳﺖ (ﯾُﺤِﺒُّﻬُﻢْ
ﻭَﯾُﺤِﺒُّﻮﻧَﻪُ ) . ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺍﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﺁﻥﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺧﻮﺏ ﻭ ﺩﺭ ﻋﻮﺽ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎﻓﺮﺍﻥ
ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺷﺪﯾﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ( ﺃَﺫِﻟَّﻪٍ ﻋَﻠَﻰ ﺍﻟْﻤُﺆْﻣِﻨِﯿﻦَ ﺃَﻋِﺰَّﻩٍ ﻋَﻠَﻰ ﺍﻟْﮑَﺎﻓِﺮِﯾﻦَ ) . ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ
ﺧﺪﺍﯾﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﻩ ﺍﺯ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﻨﺪ ( ﯾُﺠَﺎﻫِﺪُﻭﻥَ ﻓِﯽ ﺳَﺒِﯿﻞِ ﺍﻟﻠّﻪِ ﻭَﻻَ ﯾَﺨَﺎﻓُﻮﻥَ
ﻟَﻮْﻣَﻪَ ﻵﺋِﻢٍ ) . ﺩﺭ ﺭﺃﺱ ﺍﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻭﻟﯽ ﺧﺪﺍ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ ( ﺇِﻧَّﻤَﺎ ﻭَﻟِﯿُّﮑُﻢُ ﺍﻟﻠّﻪُ (… ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ
ﺍﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﺣﺰﺏﺍﻟﻠﻪ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺩﻫﺪ .
ﻭﺟﻮﺩ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪﺍﯼ ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺕ ﺟﺰﺀ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﺻﻠﯽ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺳﻼﻣﯽ
ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ . ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺑﺪﻭﻥ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪﺍﯼ ﻧﻈﺎﻡ ﻣﺘﮑﺎﻣﻠﯽ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ .
ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﻭﺍﯾﺎﺕ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺕ
ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺍﺳﺖ . ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺮﻓﺘﻦ ﺍﺯ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ
ﺭﻭﺍﯾﺎﺕ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺮﻓﺘﻦ ﺍﺯ ﺟﺎﻣﻌﻪﺍﯼ ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺕ
ﺍﺳﺖ .
۳ ) ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺎ ﻭﻟﯽ ﺷﺮﻋﯽ ﺍﺯ ﻗﺒﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﺑﯿﻌﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪﯼ ﺑﻪ ﺍﻃﺎﻋﺖ ﺍﺯ ﻭﻟﯽ
ﺍﻣﺮ ﭼﺮﺍ ﮐﻪ ﻓﺮﺍﻣﯿﻦ ﻭﻟﯽ ﺍﻣﺮ ﻭﺍﺟﺐ ﺍﻻﻃﺎﻋﻪ ﺍﺳﺖ . ( ﺃَﻃِﯿﻌُﻮﺍ ﺍﻟﻠَّﻪَ ﻭَ ﺃَﻃِﯿﻌُﻮﺍ
ﺍﻟﺮَّﺳُﻮﻝَ ﻭَ ﺃُﻭﻟِﯽ ﺍﻟْﺄَﻣْﺮِ ﻣِﻨْﮑُﻢْ ) [ ۵ ]
۴ ) ﺍﻟﻔﺖ ﻗﻠﺒﯽ ﻣﯿﺎﻥ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ . ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻭ ﺍﻧﺴﺠﺎﻡ
ﺩﺍﺭﻧﺪ . ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺩﺭ ﺁﯾﺎﺕ ﺯﯾﺮ ﺍﺯ ﺳﻮﺭﮤ ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﻭﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯼ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ
ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻣﯽﮐﻨﺪ .
ﺭَﺑَّﻨَﺎ ﺇِﻧَّﻨَﺎ ﺳَﻤِﻌْﻨَﺎ ﻣُﻨَﺎﺩِﯾﺎً ﯾُﻨَﺎﺩِﯼ ﻟِﻠْﺈِﯾﻤَﺎﻥِ ﺃَﻥْ ﺁﻣِﻨُﻮﺍ ﺑِﺮَﺑِّﮑُﻢْ ﻓَﺂﻣَﻨَّﺎ ﺭَﺑَّﻨَﺎ ﻓَﺎﻏْﻔِﺮْ ﻟَﻨَﺎ ﺫُﻧُﻮﺑَﻨَﺎ
ﻭَ ﮐَﻔِّﺮْ ﻋَﻨَّﺎ ﺳَﯿِّﺌَﺎﺗِﻨَﺎ ﻭَ ﺗَﻮَﻓَّﻨَﺎ ﻣَﻊَ ﺍﻟْﺄَﺑْﺮَﺍﺭِ ﴿۱۹۳﴾ ﺭَﺑَّﻨَﺎ ﻭَ ﺁﺗِﻨَﺎ ﻣَﺎ ﻭَﻋَﺪْﺗَﻨَﺎ ﻋَﻠَﻰ ﺭُﺳُﻠِﮏَ ﻭَ
ﻻَ ﺗُﺨْﺰِﻧَﺎ ﯾَﻮْﻡَ ﺍﻟْﻘِﯿَﺎﻣَﻪِ ﺇِﻧَّﮏَ ﻻَ ﺗُﺨْﻠِﻒُ ﺍﻟْﻤِﯿﻌَﺎﺩَ ﴿۱۹۴﴾
ﻓَﺎﺳْﺘَﺠَﺎﺏَ ﻟَﻬُﻢْ ﺭَﺑُّﻬُﻢْ ﺃَﻧِّﯽ ﻻَ ﺃُﺿِﯿﻊُ ﻋَﻤَﻞَ ﻋَﺎﻣِﻞٍ ﻣِﻨْﮑُﻢْ ﻣِﻦْ ﺫَﮐَﺮٍ ﺃَﻭْ ﺃُﻧْﺜَﻰ ﺑَﻌْﻀُﮑُﻢْ ﻣِﻦْ
ﺑَﻌْﺾٍ ﻓَﺎﻟَّﺬِﯾﻦَ ﻫَﺎﺟَﺮُﻭﺍ ﻭَ ﺃُﺧْﺮِﺟُﻮﺍ ﻣِﻦْ ﺩِﯾَﺎﺭِﻫِﻢْ ﻭَ ﺃُﻭﺫُﻭﺍ ﻓِﯽ ﺳَﺒِﯿﻠِﯽ ﻭَ ﻗَﺎﺗَﻠُﻮﺍ ﻭَ
ﻗُﺘِﻠُﻮﺍ ﻟَﺄُﮐَﻔِّﺮَﻥَّ ﻋَﻨْﻬُﻢْ ﺳَﯿِّﺌَﺎﺗِﻬِﻢْ ﻭَ ﻟَﺄُﺩْﺧِﻠَﻨَّﻬُﻢْ ﺟَﻨَّﺎﺕٍ ﺗَﺠْﺮِﯼ ﻣِﻦْ ﺗَﺤْﺘِﻬَﺎ ﺍﻟْﺄَﻧْﻬَﺎﺭُ ﺛَﻮَﺍﺑﺎً ﻣِﻦْ
ﻋِﻨْﺪِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﻭَ ﺍﻟﻠَّﻪُ ﻋِﻨْﺪَﻩُ ﺣُﺴْﻦُ ﺍﻟﺜَّﻮَﺍﺏِ ( ۱۹۵ )
ﺍﻧﯽ « ﻻ ﺍﺿﯿﻊ ﻋﻤﻞ ﻋﺎﻣﻞ …« ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪﺍﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻫﻞ ﻋﻤﻞ ﺍﺳﺖ
ﻭ ﻋﻤﻞ ﺟﺰﺀ ﻣﻘﻮﻣﺎﺕ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ . « ﺑﻌﻀﮑﻢ ﻣﻦ ﺑﻌﺾ …« ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻭ ﭘﯿﻮﻧﺪ
ﻋﺎﻃﻔﯽ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ . ﻫﻤﺎﻥﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﯾﮏ
ﺳﺮﯼ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﻋﯿﻨﯽ ﻭ ﯾﮏ ﺳﺮﯼ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﺫﻫﻨﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮﯼ ﻣﻠﺖ ﻣﻄﺮﺡ
ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ، ﺩﺭ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻭ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻋﺎﻃﻔﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﺍﯾﻤﺎﻥ
ﺍﺳﺖ .
ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺩﺭ ﺍﺩﺍﻣﮥ ﺁﯾﺎﺕ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺟﻬﺎﺩ ﻭ ﻫﺠﺮﺕ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ: « ﻓَﺎﻟَّﺬِﯾﻦَ
ﻫَﺎﺟَﺮُﻭﺍْ ﻭَﺃُﺧْﺮِﺟُﻮﺍْ ﻣِﻦ ﺩِﯾَﺎﺭِﻫِﻢْ ﻭَﺃُﻭﺫُﻭﺍْ ﻓِﯽ ﺳَﺒِﯿﻠِﯽ ﻭَﻗَﺎﺗَﻠُﻮﺍْ ﻭَﻗُﺘِﻠُﻮﺍْ ﻷُﮐَﻔِّﺮَﻥَّ ﻋَﻨْﻬُﻢْ
ﺳَﯿِّﺌَﺎﺗِﻬِﻢْ » .
ﺭﺍﺑﻄﮥ ﻫﺠﺮﺕ ﻭ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪﺍﯼ
ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﮑﻪ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ ﺑﺎﺷﺪ، ﻧﺘﯿﺠﻪﺍﺵ ﺍﯾﻦ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﭘﺲ ﺍﺯ
۱۳ ﺳﺎﻝ ﻣﺠﺎﻫﺪﺕ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ، ﻓﻘﻂ ۱۵۰ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺍﻭ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﻣﯽﺁﻭﺭﺩﻧﺪ . ﺍﺯ ﺍﯾﻦﺭﻭ
ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻣﺪﯾﻨﻪ، ﻫﺠﺮﺕ ﻭﺍﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﻫﺠﺮﺕ ﺍﺯ
ﻣﻘﻮﻣﺎﺕ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﺍﺳﺖ . ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪﺍﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻟﻔﺖ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺩﺭ ﺁﻥ
ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﺍﺳﺖ .
۵ ) ﺍﺧﻮﺕ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪﻩ
ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﯾﻦ ﻭﯾﮋﮔﯽ، ﺁﺛﺎﺭ ﻓﻘﻬﯽ ﻭ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﯽ ﺩﺭ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺩﺍﺭﺩ
ﮐﻪ ﻣﺠﺎﻝ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺁﻥﻫﺎ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ .
۶ ) ﻋﻨﺼﺮ ﺷﺸﻢ ﻣﻬﺪﻭﯾﺖ ﺩﺭ ﺍﺗﺒﺎﻉ ﺣﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ . ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ
ﺣﻖ ﻭ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﮐﻤﺎﻝ ﻭ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﻗﺮﺏ ﺍﻟﻬﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ . ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺑﺎﺭﺯ
ﺍﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪﮔﻮﻧﻪ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﺎﺕ
ﻗﺒﯿﻠﻪﺍﯼ ﻭ ﺩﻭﻟﺖ ﻗﺒﯿﻠﻪﻫﺎ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺩﻭﻟﺖ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮﺩﯾﺪ ﻭ
ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺟﺪﯾﺪﯼ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ .
ﺑﺮ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺎﺱ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎﯼ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺳﻼﻣﯽ، ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ
ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻭ ﻣﻌﯿﺎﺭﻫﺎ ﻭ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎﺯﻧﺪﮤ ﺁﻥ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ
ﺷﺪ .
ﻧﻬﺎﺩﻫﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ
ﺑﺮﺍﯼ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮﯼ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﻣﺤﺘﻮﺍﯾﯽ، ﻧﻬﺎﺩﻫﺎﯾﯽ ﻣﺘﮑﻔﻞ
ﻭﺟﻮﺩ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪﺍﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻥ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ۱٫ ﻣﺴﺠﺪ ۲٫
ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ۳٫ ﻧﻬﺎﺩ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻭ ﺗﺮﺑﯿﺖ ۴٫ ﺍﺩﺍﺭﮤ ﺍﺳﻼﻣﯽ ۵٫ ﺭﺳﺎﻧﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ .
ﺧﯿﻠﯽ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻧﻬﺎﺩﻫﺎﯼ ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩ ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﻪ ﺣﻮﺯﮤ ﺣﻘﻮﻕ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻭ
ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺪﺍﺭﺩ، ﺍﻣﺎ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﻈﺎﻡﺳﺎﺯﯼ، ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌﮥ
ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﺳﺖ، ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺤﻘﻖ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ، ﻧﯿﺎﺯﻣﻨﺪ
ﻧﻬﺎﺩﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﺧﺎﺻﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﻣﺘﺨﺬ ﺍﺯ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﻘﻪ
ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ .
ﺑﻪﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺍﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﻓﻘﻬﯽ، ﻣﺴﺠﺪ ﺍﺣﮑﺎﻣﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ
ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻭﻟﺖ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﻫﺘﻤﺎﻡ ﮐﻨﺪ . ﺍﺣﮑﺎﻡ
ﻣﺴﺠﺪ ﺍﺯ ﺣﯿﺚ ﺳﺎﺧﺖ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﻣﺴﺠﺪ ﺩﺭ ﺣﺪ ﯾﮏ ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺍﯼ
ﻋﺒﺎﺩﺕ ﺻِﺮﻑ، ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﺳﺖ .
ﻧﻬﺎﺩ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﻣﻬﻤﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻬﺎﺩ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﺭﯾﺸﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎﯼ
ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﮑﻞﺩﻫﻨﺪﮤ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺩﺍﺭﺩ . ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩﺍﻧﺪ: « ﻣَﺎ ﺑُﻨِﯽَ ﺑِﻨَﺎﺀٌ ﻓِﯽ
ﺍﻟْﺈِﺳْﻠَﺎﻡِ ﺃَﺣَﺐُّ ﺇِﻟَﻰ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺗَﻌَﺎﻟَﻰ ﻣِﻦَ ﺍﻟﺘَّﺰْﻭِﯾﺞ » . [ ۶ ] ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﯾﻦﺟﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻧﻬﺎﺩ
ﺍﺳﺖ .
ﻧﻈﺎﻡ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻭ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺍﻋﻢ ﺍﺯ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻭ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺁﻣﻮﺯﺵﻭﭘﺮﻭﺭﺵ ﻭ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻋﺎﻟﯽ
ﯾﺎ ﻧﻈﺎﻡ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺣﻮﺯﻩﻫﺎﯼ ﻋﻠﻤﯿﻪ ﺍﺳﺖ . ﻃﺮﺍﺣﯽ ﻧﻈﺎﻡ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻭ ﺗﺮﺑﯿﺖ،
ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮﺩﺩ . ﺭﺳﺎﻧﻪ، ﺍﻋﻼﻡ ﻭ
ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺕ ﺑﺮﺍﯼ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺣﺪﺍﻗﻞﻫﺎﯼ ﺍﯾﻤﺎﻧﯽ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺩﯾﻨﯽ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﯿﺎﺯ ﺍﺳﺖ .
ﺍﺩﺍﺭﮤ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺧﺪﻣﺖ ﻭ ﻧﻈﻢ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ . ﭘﺲ ﺟﺎﻣﻌﮥ
ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮﺍﻥ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﺎﯾﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺳﻼﻣﯽ، ﻫﻢ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﻣﺤﺘﻮﺍ
ﻭ ﻫﻢ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎ ﺩﺭ ﻓﻘﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺴﺠﺪ،
ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ، ﻧﻬﺎﺩ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻭ ﺗﺮﺑﯿﺖ، ﺭﺳﺎﻧﻪ ﻭ ﺍﺩﺍﺭﻩ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ .
[ ۱ ] ﻭﺳﺎﺋﻞﺍﻟﺸﯿﻌﻪ، ﺝ۵، ۱۹۶٫
[۲ ] ﺍﻟﻤﺤﺎﺳﻦ ( ﻟﻠﺒﺮﻗﯽ )، ﺝ۱، ﺹ ۲۱۹٫
[ ۳ ] ﺑﺤﺎﺭﺍﻻﻧﻮﺍﺭ، ﺝ۳۴، ﺹ ۲۷۴٫
[ ۴ ] ﻣﺎﺋﺪﻩ،۵۴ ﺗﺎ ۵۶٫
[ ۵ ] ﻧﺴﺎﺀ، ﺁﯾﮥ ۵۹٫
[ ۶ ] ﻣﻦ ﻻ ﯾﺤﻀﺮﻩ ﺍﻟﻔﻘﯿﻪ، ﺝ۳، ﺹ ۳۸۳ .
ﺑﺮﭼﺴﺐﻫﺎ: ﺁﯾﺖ ﺍﻟﻠﻪ ﮐﻌﺒﯽ، ﺍﺩﺍﺭﻩ ﺍﺳﻼﻣﯽ، ﺍﺳﻼﻣﯽ، ﺍﻟﻔﺖ ﻗﻠﺒﯽ، ﺍﯾﻤﺎﻥ،
ﺟﺎﻣﻌﻪﺳﺎﺯﯼ، ﺟﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ، ﺟﻤﺎﻋﻪ ﺍﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ، ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ، ﺭﺳﺎﻧﻪ ﺍﺳﻼﻣﯽ ،
ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ، ﻋﺒﺎﺱ ﮐﻌﺒﯽ، ﻋﻨﺎﺻﺮ، ﻓﻘﻬﯽ، ﻣﺤﺘﻮﺍ، ﻣﺴﺠﺪ، ﻧﻈﺎﻡ ﺳﺎﺯﯼ ﻓﻘﻬﯽ،
ﻧﻈﺎﻡﺳﺎﺯﯼ، ﻧﻬﺎﺩ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻭ ﺗﺮﺑﯿﺖ، ﻭﻟﯽ ﺷﺮﻋﯽ
