أعوذ بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدالله رب العالمین
و الصلاة و السلام على خير الأنام المصطفى ابي القاسم محمد و على آله الطيبين الاطهار لاسيما بقية الله في الارضين
در ظل توجهات حضرت ولي عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف بحمدالله ماه مبارک رمضان را درک کردیم و بنا هست اگر خداوند توفیق کرامت بفرماید، سوره ی صف را بیان کنیم.
قبلا دو سوره ی حضرت پیامبر و سوره ی فتح را مطرح کردیم با موضوعات سیاسی اجتماعی و با رویکرد جهادی.
سوره ی صف هم اگر نگاه کنیم به محتوا و مضمونش همین مضمون را دارد.
اسامی سوره صف
نسبت به اسامی این سوره به این سوره سوره ی حواریین هم می گویند به خاطر آیه ۱۴ این سوره؛ (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا أَنْصارَ اللَّهِ كَما قالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوارِيِّينَ مَنْ أَنْصارِي إِلَى اللَّهِ قالَ الْحَوارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ)
همین طور نام دیگرش سوره ی حضرت عیسی علیه السلام است چون گفت و گویی هست و یک بشارتی که ایشان از آمدن پیامبر اکرم خبر می دهند لذا اسم‌این سوره را سوره ی حضرت عیسی علیه السلام نیز گفته اند.
اسم دیگر این سوره با توجه به مضمون، سوره ی صف است؛ برگزیده شده این آیه کریمه:(إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ)
مضمون اجمالی سوره صف
و البته باید گفت مضمون این سوره از ابتدا تا انتها جهاد فی سبیل الله است. لذا بعضی ها می گویند خوب است نام این سوره را سوره ی جهاد فی سبیل الله بگذاریم.
توقیفی نبودن نام سوره ها
به هر جهت نام سوره توقیفی نیست به این‌معنی که در روایت مثلا آمده باشد حتما این نام باید گذاشته شود. بلکه علم بالغلبه است. برگرفته از آیه ای که در آن واژه ی صف هست که خواندیم. لذا با توجه به مضمون و رویکرد می شود نامهای گوناگونی هم برای سوره انتخاب کرد.
این سوره با توجه به مضمون مدنی ست و ۱۴ آیه دارد و اگر بخواهیم ما مضمون این سوره را روزآمد تفسیر کنیم باید بگوییم سوره ای ست که در مورد جبهه ای عمل کردن صحبت می کند. فرهنگ جبهه و جبهه ای عمل کردن.
در جبهه ای عمل کردن چند خصوصیت هست که خواهم گفت.
فضیلت سوره صف
اما قبل از این خصوصیات نسبت به فضل این سوره گفته می شود "أبي بن كعب" عن النبي صلی الله علیه و آله قال : من قرأ سورة عيسى علیه السلام كان عيسى مصليا عليه مستغفرا له ما دام في الدنيا و هو يوم القيامة رفيقه.
ابو بصیر هم از امام باقر ابو جعفر علیهما السلام نقل می کند: مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الصَّفِ وَ أَدْمَنَ قِرَاءَتَهَا فِی فَرَائِضِهِ وَ نَوَافِلِهِ صَفَّهُ اللَّهُ مَعَ مَلَائِکَتِهِ وَ أَنْبِیَائِهِ الْمُرْسَلِینَ (علیهم السلام) إِنْ شَاءَ اللَّهُ. چنین فضیلتی هم ذکر شده است.
در مورد این فضیلت سوره ها هم قبلا ما گفتیم: یعنی اگر کسی به مضمون سوره عمل کند در ردیف فرشته ها اینجا قرار می گیرد. این اجر را دریافت می کند و ادمان قرائت یعنی قرائت همیشگی، عادت به قرائت و تلاش برای عمل به مضمونش. یعنی اینکه جبهه ای عمل کند که توضیح خواهیم داد.
همیشه رهبران الهی یک عده حواری و انصار و خواص نیاز دارند که بدون آن خواص و نخبه نمی توانند اهدافشان را محقق کنند.
به هر جهت اگر نگاه کنیم به مضمون این سوره به نظر می آید این سوره فرهنگ جبهه ای عمل کردن را به ما می آموزد. جبهه ای عمل کردن امروز مورد نیاز امت اسلامی در عرصه های گوناگون است چون صف بندی بین جبهه ی حق و باطل روشن است و اشخاص اگر بخواهند خودسری کنند و تکروی کنند در واقع از آموزه های ناب اهل بیت فاصله گرفته اند و در زمانی که دشمن با تمام قوا در مقابل اسلام ایستاده است ما هم باید با تمام قوا در مقابل دشمن باید بایستیم و هر کدام از مومنین و مسلمانان باید سنگر خود را محکم نگه دارند و کارشان را خوب انجام دهند.
جبهه ای عمل کردن در این سوره با توجه به آیاتش که به نظر بنده این فرهنگ را به ما تزریق می کند؛ فرهنگ جبهه ای عمل کردن. حد اقل بنده ده ویژگی ذکر کرده ام
که ویژگی های جبهه ای عمل کردن است که از این سوره استفاده می شود:
ده ویژگی جبهه ای عمل کردن:
ویژگی اول: ایمان است. با توجه به اعتماد به قدرت حقیقی خدا و حکمت پروردگار این ویژگی از این آیه ی اول در می آید. (سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۖ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ)
تسبیح موجودات و تحمید همه ی موجودات و سجده ی همه ی موجودات به شکل تکوینی برای خدا یعنی نقص همه ی جهان هستی و کمال خداوند تبارک و تعالی و همه ی موجودات ناقص فقر ذاتی دارند نسبت به خدای غنی. خدای غنی به ذات و خالق حقیقی و حکیم و همه ی اسماء و صفات الهی هست. خدا اینجا از بین همه ی اسماء و صبات اشاره می کند به ( و هو العزیز الحکیم)
خدایی که قدرت حقیقی دارد و شکست ناپذیر است و حکیم است.
یعنی اگر بخواهیم هماهنگ با موجودات جهان حرکت کنیم باید اعتماد کنیم به قدرت حقیقی خداوند.
این یکی از ویژگی های جبهه ای عمل کردن است؛ ایمان و آن هم به ویژه ایمان به قدرت حقیقی خداوند متعال.
ممکن است برخی که ایمانشان ضعیف می شود یا توهمات آنها را بگیرد به این جمع بندی برسند که ما نمی توانیم در مقابل دشمنِ تا دندان مسلح به اصلاح و دشمنی که قدرت زیادی دارد بایستیم و باید عقب نشینی کنیم و باید با او بسازیم و امثال اینها اما این آیه به ما می فهماند که قدرت حقیقی قدرت خداوند است. اگر شما به این قدرت خدا اعتماد کنید و جبهه ای عمل کنید (با توضیحاتی که خواهم داد) در مقابل دشمن می شود دشمن را از پا در آورد.
پس ویژگی اول ایمان واقعی ست.
ویژگی دوم جبهه ای عمل کردن، استحکام درونی امت و جامعه ی اسلامی ست. آن هم مثل یک ساختمان محکم و به هم فشره؛ که استحکام یک ساختمان به سازه ها و مصالحش و زیربنای محکم آن است که ممکن است در مقابل زلزله ده ریشتر هم مقاومت کند و مقاوم سازی آن ساختمان دلیل نابود نشدن آن است. عنصر دوم جبهه ای عمل کردن، توجه به استحکام درونی شخصیت آحاد مسلمانان و شخصیت درونی امت اسلامی ست. استحکامی که در مقابل تندباد حوادث و حوادث سخت روزگار و سختی ها و بحران ها بتوانیم دوام بیاوریم و متزلزل نشویم و متلاشی نشویم.
این استحکام خیلی مهم است در جبهه ای عمل کردن که از آیه ۴ این سوره استفاده می شود: ( إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ) مثل یک ساختمان به هم فشرده و نزدیک به هم که نمی شود در آن نفوذ کرد. به هم فشردگی خیلی حائز اهمیت است و البته این استحکام درونی هم خودسازی می خواهد در مقابل هوای نفس و در مقابل دلبستگی های دنیا و در مقابل وسوسه های شیطان و یک اعتماد به خدا نیاز دارد و برخورداری از مهارت و امید به نصرت خدا و آمادگی برای فداکاری واگر نه استحکام شخصیتی ایجاد نمی شود.
استحکام شخصیتی به عزت امت اسلامی ست. خدای عزیز عزت می دهد؛(لله العزة و لرسوله و للمومنين)
پس دوم استحکام است.
ویژگی سوم جبهه ای عمل کردن تقسیم کار و ایفای نقش سازنده در امت است. که در امت رهبری نیاز هست و در کنار ایشان انصار و یاران خط اول و پیش قراول نیاز هست و در کنار اینها توده های مردم که همراه هر دو هستند و به جز تقسیم کار و ایفای نقش، نمی شود جبهه ای عمل کرد. همه باید گوش به فرمان رهبر باشند و در کنار رهبر، یاران رهبر، باید کار را جلو ببرند و مردم به شکل شبکه ای مرتبط شودند به یاران رهبر تا پیوند مستحکمی بین امت و امامت وجود داشته باشد.
این مطلب از کجا استفاده می شود؟ از آیات آخر سوره ی صف؛ (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا أَنْصارَ اللَّهِ كَما قالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوارِيِّينَ مَنْ أَنْصارِي إِلَى اللَّهِ قالَ الْحَوارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ)
بعد خداوند مواخذه می کند که: (فَـَٔامَنَت طَّآئِفَةٞ مِّنۢ بَنِيٓ إِسۡرَـٰٓءِيلَ وَكَفَرَت طَّآئِفَة...)
دو دسته شدند؛ یک دسته واقعا انصار الله شدند و همراه انصار الله شدند و عده ای عقب نشینی کردند. (فَأَیدنَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ عَلَىٰ عَدُوِّهِمۡ فَأَصۡبَحُواْ ظَٰهِرِينَ)
پیروزی هم در سایه ی این پیش آمد که عده ای داوطلب شدند و جلودار شدند و پیشگام شدند و در کنار رهبر و ولی ایستادند و پیوند مستحکمی بین امت و امام ایجاد شد. که یکی از محورهای جبهه ای عمل کردن ایجاد این پیوند مستحکم بین امت و امامت است.
عنصر پنجم جبهه ای عمل کردن، ماموریت محوری ست؛ آحاد امت باید بتوانند کارهایی که به عهده شان هست را خول انجام دهند. در بخش تعلیم و تربیت، در بخش عمران و آبادانی، در بخش انسجام درونی اجتماعی، در بخش میدان رزم و نظامی گری، در بخش حفظ امنیت، در بخش بهداشت و سلامت، در بخش مقابله با برنانه های دشمن در بحث فرهنگ و امثال اینها. ماموریت محوری به این معنی ست که هر کسی وظیفه اش را بداند و خوب انجام دهد تا به شکل جبهه ی مشترک بشود به اهدافمان برسیم
ماموریت محوری از کجا استفاده می شود؟ از آیه ی ۹ این سوره استفاده می شود. که بارها شما شنیده اید: (هُوَ الَّذي أَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدىٰ وَدينِ الحَقِّ لِيُظهِرَهُ عَلَى الدّينِ كُلِّهِ وَلَو كَرِهَ المُشرِكونَ)
اظهار دین یعنی غلبه ی دین، غلبه ی دین یعنی تحقق اهداف دین، تحقق اهداف دین یعنی اینکه دین پیروز شود در بخشهای مختلفی که گفتیم. این غلبه ی تمدنی هم متوقف بر این است که آحاد امت ماموریت هایی که بر عهده شان هست را خوب انجام دهند. پس یکی از نتیجه گیری های جبهه ای عمل کردن این است که باید بتوانیم ماموریت محور باشیم. بدانیم در کدام سنگر هستیم و بدانیم که به شکل اجزاء به هم پیوسته کارمان را چگونه انجام دهیم.
محور پنجم در جبهه ای عمل کردن جریان سازی ست؛ در عمل جبهه ای شخص نباید اکتفا کند به انجام ماموریت و بگوید من ماموریتم را انجام دادم‌و دیگر کار ندارم. بلکه رصد، پایش، اشراف و رفع موانع و ایجاد یک جریان کلی در میان امت اسلامی لازم است. مثل جریان بیداری اسلامی به عنوان مثال یا جبهه مقاومت اسلامی که جریانی شده است یا گفتمان انقلاب اسلامی در زمانمان که تبدیل شده است به یک جریان پیشبرنده و اگر نه جبهه ای عمل کردن به شکل اجزای پراکنده بدون اینکه تبدیل بشوند به یک جریان و این جریان در سطح عموم امت تاثرگذار باشد و به بازسازی امت بپردازد، کار را به هدف نمی رساند.
جریان سازی را از کجا استفاده می کنیم؟ از این بحث آیاتی که در مورد نصرت و جهاد و در مورد انسجام امت صحبت می کند. مثل آیه ی ۱۰ تا آیه ی ۱۳ همین سوره:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنْجِيكُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿۱۰﴾ای اهل ایمان، آیا شما را به تجارتی سودمند که شما را از عذاب دردناک (آخرت) نجات بخشد دلالت کنم؟ (۱۰) تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ
پس باید تبدیل شود به جریان عمومی
بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۱۱﴾به خدا و رسول او ایمان آرید و به مال و جان در راه خدا جهاد کنید، که این کار (از هر تجارت) اگر دانا باشید برای شما بهتر است. (۱۱) يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَيُدْخِلْكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۱۲﴾تا خدا گناهان شما ببخشد و در بهشتی که در زیر درختانش نهرها جاری است داخل گرداند و در بهشتهای عدن جاودانی منزلهای نیکو عطا فرماید. این همان رستگاری بزرگ است. (۱۲) وَأُخْرَى تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ ﴿۱۳﴾و باز تجارتی دیگر که آن را هم دوست دارید نصرت و یاری خدا (در جنگ) و فتح نزدیک (سپاه اسلام) است، و اهل ایمان را (به این دو نعمت) بشارت ده. (۱۳)
باز هم تعطیل بردار نیست این جریان عمومی باید ادامه پیدا کند.
