دومین نشست علمی مرکز تحقیقات دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری در سالن اجتماعات دبیرخانه با حضور اساتید و فضلای حوزه علمیه قم با عنوان ماهیت دولت اسلامی، احکام و آثار آن با سخنرانی آیة الله شيخ عباس کعبی برگزار گردید.
سرویس دین و اندیشه پایگاه خبری تحلیلی بی‌باک؛ بخش مهمترین عناوین:
آیة الله کعبی گفت: طبیعت و اقتضای دولت در اسلام این است که در عصر غیبت باید در رأس آن فقیه جامع الشرائط باشد. اگر بگوییم ولایت فقیه ثابت است، پس تلاش برای اقامه حکم اسلامی وتشکیل دولت واجب است.
به گزارش بی‌باک، آیة الله عباس کعبی در نشست علمی حکومت دینی و کار آمدی آن که در دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری برگزار شد، ضمن تببین نظریه حکومت دینی در عصر غیبت، با اشاره به آیه ۱۳ سوره شوری « شَرَعَ لَکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وَصَّی بِهِ نُوحاً وَالَّذِی أَوْحَیْنَآ إِلَیْکَ وَمَا وَصَّیْنَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَی وَعِیسَی أَنْ أَقِیمُواْ الدِّینَ وَلَا تَتَفَرَّقُواْ فِیهِ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللَّهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَن یَشَآءُ وَیَهْدِی إِلَیْهِ مَن یُنِیبُ » گفت: در اینجا چند مسئله قابل طرح است؛ مسئله اول این است که دولت اسلامی جزء احکام اولیه اسلام است، بطوریکه در آیه شریفه که بیان گردید و آیات بسیار دیگری و بر اساس دلالت ادله الاربعه؛ کتاب، سنت، عقل و اجماع، مثل همه مسائل فقهی مطرح می باشد.
عضو جامعه مدرسین با اشاره به مساله دوم اظهارداشت: مسئله دوم آن است که فقیه با کفایت، مدیر، مدبر، عادل و با تقوا ریاست این دولت اسلامی را بر عهده دارد
و مسئله سوم آنست که تلاش برای تشکیل دولت اسلامی و نیز تلاش برای حفظ، تعمیق و ارتقاء دولت و نظام اسلامی به منظور تحقق اهداف اسلام و نیز جهاد به منظور گسترش حاکمیت دین، تحت پرچم ولی فقیه در عصر غیبت از واجبات شرعی است.
استاد حوزه علمیه بیان داشت: این مسائل به هم ارتباط دارد؛ یعنی اگر ما بگوییم در اسلام، دولت وجود دارد طبیعت و اقتضای دولت در اسلام این است که در عصر غیبت باید در رأس آن فقیه جامع الشرائط باشد، اگر بگوییم ولایت فقیه ثابت است، پس تلاش برای اقامه حکومت اسلامی و تشکیل دولت واجب است.
وی ادامه داد: اگر گفتیم تشکیل دولت واجب است بعد از تشکیل دولت، حفظ دولت و تثبیت آن به منظور تحقق اهداف، واجبی دیگر است و اگر بگویم تثبیت و حفظ نظام واجب است آن موقع گسترش حاکمیت الهی، واجب دیگری خواهد بود. در واقع، عملاً پنج مسئله مرتبط به هم وجود دارد و این پنج مسئله در دوران معاصر و بر اساس اندیشه و مکتب امام راحل و بر پایه فقه اهل بیت علیهم السلام و با بهره مندی از میراث گرانسنگ فقه اهل بیت از آغاز عصر غیبت کبری تا کنون بر این پایه طراحی شد و حکومت دینی در انقلاب اسلامی ایران به زعامت امام راحل محقق شد.
آیة الله کعبی گفت: در سالهای آخر دهه چهارم نظام و دولت اسلامی، می بینیم که دولت جمهوری اسلامی ایران با هدایت و راهبردهای ولی فقیه و رهبر عزیز و حکیممان جهت تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و حرکت به سمت تحقق تمدن اسلامی موانع سر راه را از بین می برد و به لطف الهی ایستاده است.
ايشان افزود: طبعاً در عرصه تعمیق و پیشبرد اهداف اسلام در چهارچوب نظام اسلامی باید مسائل فقهی متناسب با اوضاع معاصر را بررسی نمود و از آنجا که رسالت و اهتمام مجلس خبرگان رهبری از سویی تبیین نظریه اندیشه حکومت دینی است به ناچار ما این پنج مسئله را که در حوزه مسائل نظری است، مطرح و تلاش می کنیم که شبهات پیرامون آن را پاسخ دهیم.
عضو مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: اینکه وجود دولت، جزء احکام اولیه اسلام است در واقع مثل نماز، روزه، حج، زکات و خمس واقعاً حکم اولی است و اسلام بدون دولت که کمال دین و اتمام نعمت بر پایه آن شکل بگیرد، نمی تواند نظام جامعی باشد، لذا ابتدا باید دولت را تعریف کرد.
ايشان افزودند: دولت در لغت به معنای” چیره و غلبه “است، اما در اصطلاح دولت یکی از این چند معنی را می دهد؛ یک: دولت به معنای قوه مجریه، قوه ای که بتواند قوانین و مقررات را اجرا کند؛ یعنی در واقع وجود قوانین و مقررات مفروض گرفته می شود، وجود دستگاه قضایی هم مفروض گرفته می شود، بعد از وجود دستگاه قضایی و قانون چه کسی این قانون و قضاء را اجرایی بکند؟ به آن دستگاهِ مجری قانون می گویند "دولت". پس الزاماً دولت به معنای قوه مجریه مصطلح نیست. "قوة" یعنی قدرت مجریه و قدرت اجرایی. حضرت امام(ره) در کتاب حکومت اسلامی می فرماید: پیامبر(ص) در رأس قوه مجریه بود و دولت تشکیل داد.
معنای دوم دولت به معنای قوای سه گانه و دستگاه های عمومی کشور است.
آیة الله کعبی بیان داشت: در واقع، دولت در اصطلاح معاصر قوه مجریه، مقننه، قضائیه و همه نهادهای عمومی که در هر کشوری لازم است را در بر می گیرد و البته در زمان ما اصطلاح دیگری هم غیر از دولت به کار می برند و آن واژه "حکومت" است.
وی به معنای سوم دولت اشاره کرد و گفت: این معنای فراتر از قوای سه گانه را شامل می شود؛ یعنی هم قوای سه گانه، هم هیئت حاکمه و هم ملت به عنوان جامعه بهم پیوسته ای که به یک واحد سیاسی تبدیل شده است که بر پایه پیوندهای مشترک با هم ارتباط دارند؛ جامعه به هم پیوسته و متشکل از هیئت حاکمه و آحاد مردم .
عضو خبرگان رهبری ادامه داد: دولت به این معنای سوم شامل چند عنصر می باشد که عبارتند از؛ «سرزمین»، «جمعیت به هم پیوسته یا ملت»، «هیئت حاکمه؛ اعم از دستگاه های گوناگونی که کشور را اداره کنند» و «حاکمیت؛ یعنی آن منشأ اقتدار عالی»، لذا هرگاه در سرزمینی یک جامعه به هم پیوسته ای بر اساس یک عامل مشترک مثل اندیشه یا زبان یا ملیت یا هر چیز دیگر زندگی کنند و یک هیئت حاکمه ای از میان این جمعیت اعمال اقتدار عالی کند، می گویند دولتی وجود دارد که به زبان انگلیسی می گویند "State" یعنی دولت، یا "Government" که حکومت نامیده می شوند.
آیة الله کعبی گفت: هر چند در زبان عربی معاصر به قوه مجریه “حکومت” می گویند، اما ما در زبان فارسی موقعی که می گوییم حکومت، منظورمان قوای سه گانه است یا با ترکیب دو کلمه معنای سومی اراده می کنیم مثلا می گوییم «دولت کشور» یا «دولت محور»، بنابراین، دولت به معنای جامعه کلان سیاسی، موقعی هم که گفته می شود جامعه کلان سیاسی، مقصود گروه های سیاسی نیستند، بلکه جایی که همه نهادها و بخشهای گوناگون جامعه منشعب از آنند یا دولت آنها را در بر می گیرد.
استاد حوزه علمیه در بخش دیگری از سخنان خود این سؤال را مطرح کرد که آیا در اسلام، دولت به معنای سوم؛ یعنی سرزمین، جمعیت، حکومت و حاکمیت وجود دارد یا نه؟، اظهارداشت: در پاسخ می گوییم بله. کلمه سرزمین معادل دارالاسلام است؛ دارالاسلام در برابر دارالکفر می باشد. در فقه، دارالاسلام به سرزمینی اطلاق می شود که حکم اسلامی در آن اجرا می گردد «ینفذ فیه حکم الاسلام». پس سرزمین داریم. جمعیت چطور؟
جمعیت هم هست. همین جامعه مؤمن، جامعه مسلم، که بر اساس اسلام پیوند مشترک پیدا می کنند. اینها اتباع دولت اسلامی هستند.
آیة الله کعبی افزود: کلمات و اصطلاحات مسلمین، مؤمنین، امت اسلامی را نيز داریم بطوریکه امت؛ یعنی همان جمعیت به هم پیوسته بر پایه اعتقاد و آرمان. حکومت هم هست که در رأس حکومت اسلام، پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد (ص) و بعد از ایشان ائمه اطهار (ع).
آیا حاکمیت هم داریم؟ حاکمیت هم هست. شاید بهترین واژه برای حاکمیت در قرآن این واژه حکم است: «إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ». در واقع، دین قیم و دین سرپرست، حاکمیت باید داشته باشد. حاکمیت هم الهی باید باشد و قوانین و مقررات حکومت هم بر پایه شرع مقدس باید باشد «و ان احْکُم بَیْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ». آیات حاکمیت در قرآن فراوان است.
ایشان گفت: آیات حکومت هم آن مجموعه آیاتی است که درباره بحث اطاعت مطلقه از پیامبر، ائمه و جانشینان آنهاست مثل آیه ۵۸ سوره نساء (إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا) و آیاتی که تحاکم الی طاغوت و عدم رجوع به رسول الله را ضد ایمان، معرفی کرده است.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: به نظر مهمترین آیه ای که بر حکومت، دولت و حاکمیت، دلالت دارد و مبنای همه اینهاست آیه ۴۴ سوره مائده است (إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاهَ فِیهَا هُدًی وَنُورٌ یَحْکُمُ بِهَا النَّبِیُّونَ الَّذِینَ أَسْلَمُوا لِلَّذِینَ هَادُوا وَالرَّبَّانِیُّونَ وَالْأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَکَانُوا عَلَیْهِ شُهَدَاءَ فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآیَاتِی ثَمَنًا قَلِیلًا وَمَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِکَ هُمُ الْکَافِرُونَ) به نظر بنده این آیه مهمترین آیه ای است که بر وجود دولت و حکومت و قوه مجریه دلالت می کند.
آیة الله کعبی افزود: فلسفه انزال کتب الهی و ارسال رسول، هدایت بشریت و نورانیت جامعه است، اما این هدایت و نورانیت در پرتو حکومت محقق می شود. بعضی می گویند هدایت و نورانیت و قداست اقتضاء می کند که از حکومت فاصله بگیریم؛ چون هر قدر که ما زمینی شویم و در واقع دین را با حکومت آمیخته کنیم از قداست آن کم می شود؛ در حالی که این آیه عکس این ادعا را بیان می فرماید؛ که برای هدایت و نورانیت مردم و جامعه، انبیاء باید حکومت تشکیل دهند.
بعد از انبیاء نوبت به ربانیون می رسد. ربانی؛ یعنی کسی که گام می گذارد در گامهایی که پروردگار ترسیم می کند. بعد از ایشان نوبت به احبار می رسد. احبار جمع حبر یعنی علمایی که بعد از ربانیون مسئولیت را به دست می گیرند. پس سه دسته حق حکومت دارند: انبیاء، اوصیاء(ربانیون) و احبار (علمای راستین).
وی با اشاره به حق حاکمیت و ادله قرآنی آن با طرح این سوال که چرا حکومت حق انبیاء، ربانیون و احبار است؟، اظهارداشت: خداوند می فرماید (بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَکَانُوا عَلَیْهِ شُهَدَاءَ) به دو دلیل انبیاء، اوصیاء و علمای راستین باید در رأس حکومت دینی باشند. یک، (باء) در (بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ) باء سببیت است؛ لذا چون کتاب الهی و قانون الهی نزد انبیاء و اوصیاء و احبار به ودیعت گذاشته شده؛ یعنی اینها بهتر از همه کتاب قانون الهی را می فهمند و در واقع نمونه کامل یک حقوقدان الهی و دینی هستند. اگر قانون الهی در جامعه اجرا شود جامعه به هدایت و نورانیت می رسد. دلیل دوم این قسمت از آیه شریفه است که (وَکَانُوا عَلَیْهِ شُهَدَاءَ) شهید یعنی گواه بر اعمال در اصطلاح قرآنی. شهید آیة الله محمد باقر صدر در جزوه «خلافة الانسان و شهادة الانبیاء» می فرماید شهید مرجع فکری و سیاسی است.
آیة الله كعبی بیان داشت: شهید آن کسی است که مرجعیت عالی، فکری و سیاسی جامعه اسلامی را به دست می گیرد و از موضع برتر جامعه را در پرتو سیاست گذاری هایش به سمت هدایت و نورانیت حرکت می دهد و آنجایی که انحراف ایجاد شود جلوی انحرافات را می گیرد؛ همان چیزی که در قانون اساسی ما در مورد ولی فقیه آمده که ولایت فقیه، ضامن سلامت دستگاه های گوناگون از انحراف است. پس به دو دلیل حکومت، حق انبیاء، اوصیاء و علماست؛
یک، به خاطر اشراف و احاطه بر دین یعنی اسلام شناسی. دو، به خاطر قدرت اشراف برتر جهت سیاست گذاری، هدایت، پیشبرد و مدیریت عالی و جلوگیری از انحرافات. یکی از معانی شهید یعنی مدیر میدانی. شهید هم رهبری می کند و هم مدیریت و مدیریت از رهبری تفکیک نمی شود؛ کما اینکه ولی فقیه، هم مدیر کلان ارزشی جامعه است، هم راهبر جامعه اسلامی در مسیر رشد و تعالی و شکوفایی جامعه است.
*یک پرسش
عضو مجلس خبرگان رهبری با طرح این سوال که حکومت دینی هم ممکن است دچار آسیب و اشکال شود؟ گفت: در پایان آیه فوق دو اشکال بزرگ حکومت دینی بیان شده است: اولين ، اشکال مهم مربوط به تنازل، عقب نشینی و کوتاه آمدن از قوانین و مقررات الهی جهت حفظ قدرت و جلب رضایت توده های مردم و لو بر خلاف قانون و شرع مقدس باشد.
آية الله کعبی ادامه داد: قرآن کریم می فرماید؛ این کار را نکنید (فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ) از مردم نترسید از خدا بترسید؛ یعنی قانون الهی را اجرایی کنید چرا که فلسفه حکومت دینی، اجرای قانون الهی است و در پرتو اجرای قانون الهی، هدایت و نورانیت حاصل می شود. چه بسا ممکن است حاکمان احتیاط کنند و بگویند اگر قانون الهی را اجرا کنیم مردم قبول نمی کنند و آن موقع سنگ روی سنگ بند نمی شود! این یک آفت است؛ یکی از آفت های حکومت دینی تساهل و تسامح و کوتاه آمدن نسبت به اجرای شریعت اسلامی است.
و دومين اشكال حائز اهمیت، (وَلَا تَشْتَرُوا بِآیَاتِی ثَمَنًا قَلِیلًا)؛ یعنی تابع دنیا نشوید. اینکه مدیران ارشد جامعه اسلامی به جای آخرت گرایی و خدا گرایی بشوند. دنیا طلب و دنیا چشمشان را بگیرد این هم یک آفت حکومت دینی است که در این آیه بیان شده است. در پایان هم می فرماید: (وَمَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِکَ هُمُ الْکَافِرون).
*سکولاریسم اعتقادی
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه ادامه داد: اگر یک عده بگویند احکام فردی را قبول داریم، اما احکام اجتماعی، سیاسی، قضایی و امثال اینها غیر قابل قبول است، این می شود (نُؤمِنُ بِبَعضٍ وَنَکفُرُ بِبَعضٍ). لذا سکولاریسم به معنای جدایی ساحت سیاسی ـ اجتماعی از ساحت دینی، یک نوع کفر است، سکولاریسم اعتقادی، نه سکولاریسم عملی. ممکن است بعضی ها در عمل سکولار باشند و سکولاریسم به شکل پنهان در تاروپودشان باشد مثل شرک خفی که وجود دارد.
وی افزود: منظور ما در اینجا این است که سکولاریسم اعتقادی و تنازل از اجرای شریعت در حد کفر است. در حالی که اجرای دین در ساحت اعتقادی، اخلافی، فقهی و در همه قلمرویش بدون تنازل از بخشی از دین معنایش این است که همه مسئول اجرای دین هستند؛ هم آحاد ملت هم حاکمان همه مسئولند و مسئولیتشان یکنواخت است. همگرایی در اجرای دین و عدم تنازل از دین در هیچ یک از بخش های دین. خداوند می فرماید (کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ) به خاطر اینکه بر اجرای دین اصرار می کنید و خواهان حاکمیت دین هستید مشرکان در مقابل شما ایستاده اند و شما را نمی توانند تحمل کنند. داخل پرانتز عرض می کنم یک زمانی حضرت آقا فرمود که آمریکا از ایران هسته ای نمی هراسد آنها از ایران اسلامی و انقلابی می ترسند آنها دنبال این هستند که اسلام در ایران اجرایی نشود. حالا آیه هم همین را می گوید(کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ). بنابراین، آیه ۴۴ سوره مائده و آیه ۱۳ سوره شوری بر وجود دولت در اسلام دلالت دارند.
استاد حوزه علمیه بیان داشت: نسبت به سنت بهترین شاهد برای وجود دولت در اسلام و اینکه جزء احکام اسلام است سیره رسول گرامی اسلام است. پیامبر(ص) دولت تشکیل داد و دولت را نه به مثابه یک نیاز زمانه، بلکه به مثابه یک تشریع الهی تشکیل داد. شاهد بر این ادعا، بیعت عقبه اولی و بیعت عقبه ثانیه است. و لو بیعت عقبه اولی بیعت ایدئولوژیک است، اما بیعت عقبه ثانیه بیعت جامعه سازی برای تشکیل دولت است. پیامبر از بین اینهایی که در عقبه ثانیه بیعت کردند خواست بزرگان و نقبایی را از بین خودشان انتخاب کنند و به آن نقبا گفتند اسلام را در مدینه تبلیغ کرده و نمازجمعه را اقامه کنید.
آیة الله کعبی افزود: قبل از اینکه پیامبر(ص) به مدینه مهاجرت کنند و موقعی که در مدینه جامعه سازی شد و جامعه قبیله و نظام قبیله جای خودش را به جامعه اسلامی و جامعه مؤمنین داد و یثرب تبدیل شد به مدینه و بستر هجرت پیامبر و تشکیل دولت فراهم شد. بعد میثاق مدینه را نوشتند. میثاق یعنی قانون اساسی مدینه. قانون اساسی مدینه قبایل را به هم پیوند داد و در این قانون اساسی، حتی غیر مسلمانها یعنی یهود مدینه هم عضو این دولت و کشور شدند و بلکه مشرکین مدینه هم عضو بودند به شرط اینکه به پیمان پایبند می شدند. برای مطالعه بیشتر در این زمینه می توانید به سیره ابن هشام در "مکاتیب الرسول" مرحوم آیت الله احمدی میانجی، کتاب "نظام الحکم و الادارة" مرحوم علامه محمد مهدی شمس الدین، کتاب "التراتیب الاداریة" آقای کتانی که مفصل نظام اداری سیاسی پیامبر را نوشته و کتاب روابط بین الملل در اسلام پروفسور محمد حمیدالله که شرح مفصلی در باره میثاق مدینه یا قانون اساسی مدینه داده مراجعه کنید.
عضو خبرگان رهبری بیان داشت: مرز دولت مدینه در شمال، جنوب، مشرق و مغرب چیزی است که الان معروف است به "الحرم المدني". پس هم سرزمین، هم جمعیت به هم پیوسته یعنی جامعه مؤمنین، هم حکومت که در رأسش پیامبر بودند و هم حاکمیت که قوانین و مقررات اسلامی در دولت پیامبر وجود داشت و همین دلیل بر این است که در اسلام دولت وجود دارد. مگر سنت پیامبر تنها سنت در مسواک زدن است؟ مگر سنت پیامبر تنها سنت ازدواج است؟ خب یکی از سنت های پیامبر، سنت تشکیل حکومت و حکمرانی است و تبعیت از شیوه حکمرانی پیامبر واجب است. البته باید توجه داشت که بیعت با پیامبر برای ایشان مشروعیت درست نمی کند. بیعت تأکیدی است بر اطاعت از پیامبر. بیعت در واقع، اعلام آمادگی برای پیوند بین امت و امامت است.
استاد حوزه علمیه افزود: به حکم عقل، هیچ جامعه ای بدون حکومت دوام نمی آورد؛ زیرا هر جامعه ای بدون حکومت، دچار هرج و مرج می شود. پس جامعه به حکومت نیاز دارد؛ خصوصاً جوامع معاصر. امروزه ایجاد نظم و امنیت بدون وجود حکومت میسر نیست. امروزه دولت ها در واقع در خصوصی ترین بخش زندگی مردم هم دخالت می کنند و می توانیم بگوییم چیزی بنام حریم خصوصی دیگر وجود ندارد یا خیلی کم شده و هر چه زندگی پیچیده تر شود نیاز به حکومت بیشتر می شود. با این بیان، معقول نیست که اسلام که قوانین و مقررات حکومتی داشته و حکومت تشکیل داده در دنیای کنونی نیاز به حکومت نداشته باشد. لذا این یک ضرورت عقلی است همانگونه که در کلام امام راحل و بزرگان انقلاب نیز بوده است؛ چون نفع حکومت به همه مردم و حاکمان بر می گردد.
آیة الله کعبی بیان داشت: اینکه هیچ یک از امت اسلام بعد از رحلت پیامبر نگفت که ما دیگر به حکومت نیاز نداریم؛ چه سنی و چه شیعه، چه آنهایی که قائل به نصب بودند و چه آنهایی که قائل به نصب نبودند همه می گفتند در اسلام، دولت وجود دارد و باید استمرار پیدا کند. نزاع آنجایی اتفاق افتاد که بعد از پیامبر چه کسی در رأس حکومت باشد. ما می گوییم به نصب چون سنت پیامبر است علاوه بر ادله عقلی و روایی که داریم، اما اهل سنت می گویند که پیامبر هیچ چیزی را مشخص نکرده، اصل حکومت هست، ولی ما باید معین کنیم که چگونه است. پس منکر حکومت نیستند. لذا این مطلب در کتب کلامی تحت این عنوان آمده است «الامامة واجبة باجماع المسلمین»، نه اجماع شیعه. حالا در مورد وجوب امامت، شیعه و معتزله می گویند به دلیل عقل و نقل، اشاعره و اهل سنت می گویند به دلیل نقل، ولی هر دو طایفه می گویند امامت واجب است و منظورشان از امامت، حکومت است؛ یعنی شخصیت حقوقی امام، نه شخص امام. از این رو، بلافاصله در "سقیفه" برای تعیین حاکم، جمع شدند. هر چند در آن مقطع فقط عده ای از خوارج گفتند حکومت نیاز نیست که البته بعدا در عمل ناچار شدند حکومت را قبول کنند. همانگونه که در زمان حاضر هم "آنارشیستها" قائل به حکومت نیستند و می گویند چون حکومت توأم با ظلم است و نمی تواند خودش را از ظلم خلاص کند بنابراین، ما باید خودمان، خودمان را مدیریت کنیم. بنابراین، وجود حکومت طبق آیه و ادله كه گفتیم و یدل علیه الکتاب و السنه و العقل و النقل یک امر اجتناب ناپذیر است.
عضو خبرگان رهبری ادامه داد: حالا بعد از قول به وجوب دولت، باید دید چه کسی رئیس دولت اسلامی شود. دولت به عنوان دولت اسلامی اطلاق دارد «و لیست خاصة بزمان دون زمان و لا بمکان دون مکان» این اطلاق و عموم اقتضاء می کند که حتی اگر ادله نقلی و روایی هم نداشته باشیم که ولایت فقیه را ثابت بکند ما باید دنبال کسی باشیم که از لحاظ علم و عدالت و تقوا و مدیریت و کاردانی اقرب به امام عصر باشد و این همانی است که ما به آن می گوییم ولایت فقیه. شاید بعضی ها تعجب کنند که بگوییم ولایت فقیه هم مورد اجماع مسلمین است؛ هم سنی و هم شیعه. خاص شیعه نیست. به کتاب "احکام سلطانیة" ماوردی، باب اول «عقد الامامة» مراجعه کنید.
آیة الله کعبی بیان داشت: در این باب "ماوردی"، "شافعی" و "فراء" مالکی بر اساس همه مذاهب می گویند: «الامامة موضوعة لخلافة نبوة لحراسة الدین و سیاسة الدنیا»؛ امامت کبری به عنوان جانشینی پیامبر برای نگهبانی از دین و پیشبرد مسائل دنیای مردم، بعد می گویند خب حالا چه کسی امام بشود، در همان باب «عقد امامت» می گویند امام شرایطی دارد: ۱٫ ان یکون مجتهدا بالاحكام، عالما بالاحکام و النوازل، باید مجتهد مطلقی باشد که همه احکام شرع را بتواند استنباط کند و نوازل را ـ نوازل جمع نازله است نازله یعنی رویدادهای معاصر چیزی که ما به آن می گوییم حوادث واقعه یا مسائل مستحدثه ـ تحلیل کند. ۲٫ باید عادل و با تقوا باشد. ۳٫ ان یکون ذا نجدة، یعنی قدرت بسیج امت اسلامی را داشته باشد. حالا در مورد اینکه قرشی باشد یا نباشد اختلاف است.
*یک شبهه
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهارداشت: ممکن است اشکالی مطرح شود و آن اینکه معروف است از اهل سنت می گویند هر کسی حتی اگر جائر باشد می تواند امام شود، اشکال ندارد! پس چرا شما می گویید که اینها قائل به شرط عدالت و تقوا هستند؟ در پاسخ می گوییم نزد اینها حکم اولی و با حکم ثانوی، فرق می کند. می گویند به حکم اولی باید عادل و با تقوا باشد، اما اگر مجهتد عادل و با تقوا در رأس حکومت قرار نگرفت و کسی ولو ظالم، حاکم شد انقلاب کردن علیه او حرام است؛ چون فتنه انقلاب از فتنه اطاعت از حاکم جائر بیشتر است. پس دفع افسد به فاسد می کنیم و از حاکم جائر اطاعت می کنیم!
حال مرجع تشخیص مجتهد عادل با توان بسیج امت کجاست؟ آنها می گویند اهل الحل و العقد یعنی افراد با نفوذ جامعه اسلامی که در رأس قدرت هستند. خب همین شرایط در رابطه با ولایت فقیه هم هست با این تفاوت که ما ولی فقیه را نائب امام می دانیم، اما آنها فقیه عادل با کفایت که قدرت بسیج امت را داشته باشد. امام اصل می دانند! لذا در مورد ولایت فقیه هم اختلافی نیست.
تفاوت خبرگان و اهل حل و عقد
ايشان افزود: بعضی ها فکر می کنند، اهل حل و عقد همان خبرگان خودمان است، نه. خبرگان متفاوت است؛ زیرا اولا اهل حل و عقد، قدرت اجرایی دارند، اما خبرگان قدرت اجرایی ندارند. در اهل حل و عقد اجتهاد شرط نیست، ولی در خبرگان اجتهاد شرط است. در اهل حل و عقد عدالت و تقوا شرط نیست، ولی در خبرگان شرط است. اهل حل و عقد به انتخاب مردم نیستند، ولی خبرگان به انتخاب مردمند. اهل حل و عقد امامت اکبر را منصوب می کنند، ولی خبرگان منصوب نمی کنند؛ در واقع معرفی می کنند. اهل حل و عقد از لحاظ تعداد بین دو نفر تا صد نفر هم می توانند باشند ـ افراد با نفوذی که قدرت فعلی داشته باشدـ، ولی تعداد مجلس خبرگان بر اساس ترکیب جمعیتی است.
آیة الله کعبی تصریح کرد: خبرگان کارشناسان امت هستند در تشخیص رهبری اما در اهل حل و عقد کارشناسی شرط نیست بلکه نفوذ کلمه شرط است. یک تفاوت مبنایی دیگر، اینکه مشروعیت اهل حل و عقد بر پایه نفوذ سیاسی ـ اجتماعی است، اما مشروعیت مجلس خبرگان و حجیت قولشان بر پایه حجیت قول اهل خبره است.
عضو خبرگان رهبری با طرح این سوال که آیا سعی برای تشکیل دولت اسلامی واجب است؟ افزود: سوال بسیار مهم، اینکه هل یجب السعی لتشکیل الدولة الاسلامیة او لا یجب؟ حضرت امام راحل در کتاب البیع، بحث ولایت فقیه، بعد از اینکه ولایت فقیه را ثابت می کند، می گوید قیام و اقدام برای تشکیل دولت واجب کفایی است. یک اینکه خود فقها باید قیام کنند. اگر یکی از فقها موفق به تشکیل دولت شد، بر سایر فقها واجب است از او اطاعت کنند. اگر یک فقیه به تنهایی نمی تواند دولت تشکیل دهد، همه باید دست به دست هم بدهند و مردم هم باید فقها را کمک کنند.
لازم به ذکر است، آیة الله کعبی در پایان این نشست به سوالات حاضرین در جلسه پاسخ دادند و ادامه بحث به وقت و جلسه دیگری موکول گردید.
